Zespół jelita drażliwego (IBS) – przyczyny, objawy, dieta i leczenie

Zespół jelita drażliwego (IBS, ang. Irritable Bowel Syndrome) to przewlekłe zaburzenie czynnościowe przewodu pokarmowego, charakteryzujące się nawracającymi bólami brzucha oraz zmianami w rytmie wypróżnień, takimi jak biegunki, zaparcia lub ich naprzemienne występowanie. Chociaż IBS nie prowadzi do poważnych powikłań zdrowotnych, jego objawy mogą znacząco obniżać jakość życia pacjentów.

Według danych epidemiologicznych, IBS dotyka około 11% populacji na całym świecie, z wyraźną przewagą w krajach wysoko rozwiniętych. W Polsce częstość występowania tego schorzenia jest zbliżona do średniej światowej. Choroba częściej diagnozowana jest u kobiet niż u mężczyzn, a objawy najczęściej pojawiają się między 20. a 50. rokiem życia.

IBS nie tylko wpływa na fizyczne samopoczucie pacjentów, ale również na ich funkcjonowanie społeczne i zawodowe. Dolegliwości związane z tym schorzeniem mogą prowadzić do zwiększonej absencji w pracy oraz ograniczać aktywność społeczną, co w konsekwencji obniża ogólną jakość życia. W porównaniu z innymi przewlekłymi chorobami, takimi jak cukrzyca czy astma, IBS może mieć bardziej negatywny wpływ na codzienne funkcjonowanie pacjentów.

Ze względu na brak jednoznacznych przyczyn oraz różnorodność objawów, diagnoza i leczenie IBS stanowią wyzwanie zarówno dla pacjentów, jak i dla lekarzy. Dlatego tak ważne jest zwiększanie świadomości na temat tego schorzenia oraz promowanie skutecznych metod jego zarządzania.

Czym jest zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego (IBS) to przewlekłe zaburzenie czynnościowe przewodu pokarmowego, charakteryzujące się nawracającymi bólami brzucha oraz zmianami w rytmie wypróżnień, takimi jak biegunki, zaparcia lub ich naprzemienne występowanie. W zależności od dominujących objawów, IBS dzieli się na cztery typy: z przewagą biegunki (IBS-D), z przewagą zaparć (IBS-C), postać mieszaną (IBS-M) oraz niesklasyfikowaną (IBS-U). Mimo uciążliwości objawów, IBS nie prowadzi do trwałych uszkodzeń jelit ani nie zwiększa ryzyka nowotworów, jednak może znacząco obniżać jakość życia pacjentów.

Przyczyny i czynniki ryzyka

Dokładne przyczyny zespołu jelita drażliwego (IBS) nie są w pełni poznane, jednak uważa się, że na jego rozwój wpływa kombinacja czynników. Zaburzenia komunikacji na osi mózg–jelito mogą prowadzić do nieprawidłowej motoryki jelit oraz nadwrażliwości trzewnej. Dysbioza jelitowa, czyli nierównowaga mikroflory jelitowej, również odgrywa istotną rolę w patogenezie IBS. Przebyte infekcje żołądkowo-jelitowe mogą zwiększać ryzyko wystąpienia tzw. poinfekcyjnego IBS. Czynniki psychologiczne, takie jak przewlekły stres, lęk czy depresja, mogą nasilać objawy choroby. Dieta bogata w trudno przyswajalne węglowodany (FODMAP) oraz predyspozycje genetyczne również zaliczane są do czynników ryzyka rozwoju IBS.

Objawy zespołu jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego (IBS) objawia się różnorodnymi dolegliwościami, które mogą wpływać na codzienne funkcjonowanie pacjentów. Do głównych objawów należą przewlekłe bóle brzucha, często o charakterze skurczowym, zlokalizowane w lewym podbrzuszu, które mogą ustępować po wypróżnieniu. Towarzyszą im zmiany w rytmie wypróżnień, takie jak biegunki, zaparcia lub ich naprzemienne występowanie, a także wzdęcia, uczucie pełności oraz obecność śluzu w kale. Dodatkowo, pacjenci mogą doświadczać objawów pozajelitowych, takich jak bóle głowy, zmęczenie, zaburzenia snu, bóle pleców, nudności, wymioty, zgaga, częste oddawanie moczu, parcie na mocz, a u kobiet zaburzenia miesiączkowania oraz ból podczas stosunku. Warto zauważyć, że objawy te mogą nasilać się w sytuacjach stresowych lub po spożyciu niektórych pokarmów, co sugeruje złożoną etiologię IBS obejmującą zarówno czynniki fizyczne, jak i psychologiczne.

Diagnostyka IBS

Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego (IBS) opiera się głównie na analizie objawów klinicznych oraz wykluczeniu innych schorzeń o podobnym przebiegu. Zgodnie z Kryteriami Rzymskimi IV, IBS definiuje się jako nawracający ból brzucha, występujący średnio co najmniej jeden dzień w tygodniu przez ostatnie trzy miesiące, związany z co najmniej dwoma z następujących czynników: defekacją, zmianą częstości wypróżnień lub konsystencji stolca. Proces diagnostyczny obejmuje szczegółowy wywiad lekarski, badania laboratoryjne oraz, w razie potrzeby, badania obrazowe i endoskopowe w celu wykluczenia innych chorób. Ważne jest również zwrócenie uwagi na tzw. objawy alarmowe, takie jak niezamierzona utrata masy ciała, krwawienie z przewodu pokarmowego, anemia czy gorączka, które wymagają pilnej konsultacji medycznej i dalszej diagnostyki.

Leczenie zespołu jelita drażliwego

Leczenie zespołu jelita drażliwego (IBS) opiera się na kompleksowym podejściu, które obejmuje modyfikację stylu życia, terapię dietetyczną oraz, w razie potrzeby, farmakoterapię. Kluczowe znaczenie ma redukcja stresu poprzez techniki relaksacyjne, takie jak medytacja czy terapia poznawczo-behawioralna, oraz regularna aktywność fizyczna dostosowana do możliwości pacjenta. W zakresie diety, skuteczność wykazuje dieta low-FODMAP, polegająca na ograniczeniu spożycia fermentujących oligo-, di-, monosacharydów i polioli, co pomaga w łagodzeniu objawów IBS. Ważne jest również zwiększenie spożycia błonnika rozpuszczalnego, obecnego w owocach, warzywach i pełnoziarnistych produktach zbożowych, przy jednoczesnym unikaniu pokarmów mogących nasilać dolegliwości, takich jak tłuste potrawy, alkohol czy kofeina. W przypadku nasilonych objawów lekarz może zalecić farmakoterapię, w tym leki rozkurczowe, przeciwbiegunkowe lub przeczyszczające, w zależności od dominujących symptomów. Indywidualne podejście do pacjenta oraz współpraca z dietetykiem i psychoterapeutą mogą znacząco poprawić jakość życia osób z IBS.6

Activlab Pharma SanBiotics IBS - 20 Kapsułek

Dieta w zespole jelita drażliwego (IBS)

Dieta odgrywa kluczową rolę w zarządzaniu objawami zespołu jelita drażliwego (IBS). Jednym z najbardziej skutecznych podejść jest dieta low-FODMAP, która polega na ograniczeniu spożycia fermentujących oligo-, di-, monosacharydów i polioli. Dieta ta składa się z trzech etapów: eliminacji, reintrodukcji oraz personalizacji. W pierwszej fazie eliminuje się produkty bogate w FODMAP, takie jak niektóre owoce (np. jabłka, gruszki), warzywa (np. cebula, czosnek), produkty mleczne zawierające laktozę oraz produkty zbożowe zawierające gluten. Następnie, w fazie reintrodukcji, stopniowo wprowadza się te produkty, obserwując reakcje organizmu, aby w końcowej fazie personalizacji ustalić indywidualną tolerancję na poszczególne pokarmy. Warto skonsultować się z dietetykiem przed rozpoczęciem diety low-FODMAP, aby zapewnić jej prawidłowe wdrożenie i uniknąć potencjalnych niedoborów żywieniowych. Ponadto, regularne posiłki, odpowiednie nawodnienie oraz unikanie produktów mogących nasilać objawy IBS, takich jak tłuste potrawy, alkohol czy kofeina, mogą przyczynić się do poprawy samopoczucia pacjentów.

IBS a inne schorzenia

Zespół jelita drażliwego (IBS) charakteryzuje się objawami, które mogą przypominać inne schorzenia przewodu pokarmowego, co utrudnia jego diagnostykę. Ważne jest różnicowanie IBS z chorobami takimi jak celiakia, nieswoiste zapalne choroby jelit (np. choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), nowotwory jelita grubego oraz infekcje przewodu pokarmowego. Objawy IBS mogą również współwystępować z innymi zaburzeniami, takimi jak nietolerancje pokarmowe czy nadczynność tarczycy. Dokładna diagnostyka, oparta na szczegółowym wywiadzie, badaniach laboratoryjnych oraz obrazowych, jest kluczowa dla wykluczenia innych potencjalnych przyczyn dolegliwości i postawienia właściwej diagnozy.